Το Κατιρλί Βιθυνίας σήμερα... Η Πατρίδα εκείνη χάθηκε. Η μνήμη ζει!
Ενενήντα χρόνια από τον διωγμό του Ελληνισμού από την προαιώνια γη στην Μικρά Ασία και τον Πόντο. Συνεχίζουμε σήμερα τα αφιερώματα στους οικισμούς μας και ερχόμαστε να γνωρίσουμε μέσα από το εξαιρετικό βιβλίο του κ. Αθανάσιου Μπακαλούδη ''Συλέος Πεδίον'' το Κατιρλί και τον προσφυγικό Σταυρό στα πρώτα χρόνια του. Η συγκέντρωση των εθνολογικών και ιστορικών στοιχείων για το Κατιρλί από τον κ. Μπακαλούδη έγινε με μεγάλο κόπο και σε χρόνια ιδιαίτερα δύσκολα.
Προσωπικά τον ευγνωμωνώ και άνθρωποι με το δικό του μεράκι ας γίνονται πάντα παράδειγμα προς μίμηση για τους νεώτερους. ''Δέσαμε'' κάποια αποσπάσμα τα από το έργο του προσπαθώντας πάντα με σεβασμό να επικεντρωθούμε στο ύφος και το ήθος της αφήγησης του.
Καλό σας ταξίδι στην μαρτυρική μνήμη....
Από το βιβλίο του Αθανασίου Μπακαλούδη ''Συλέος Πεδίον''
Επειδή έχουν περάσει περίπου επτά δεκαετίες, (ενιά σήμερα) που οι πρόσφυγες αυτοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την προγονική τους εστία και να εγκατασταθούν στο Σταυρό, θα αναφέρουμε ορισμένα στοιχεία, ώστε και οι ολίγοι επιζώντες υπερήλικες πλέον να ξαναθυμηθούν, (δυστυχώς ουδείς σήμερα) και οι νέοι που γεννήθηκαν στη νέα πατρίδα τους να μάθουν μερικά χρήσιμα πράγματα για την γη των πατέρων και παππούδων τους.
Το Κατιρλί από όπου προέρχονταν οι πρόσφυγες ονομάζονταν έτσι από τα πολλά μουλάρια που υπήρχαν στην περιοχή και με τα οποία οι κάτοικοι εκτελούσαν τις εργασίες τους. Η λέξη ΚΑΤΙΡ είναι τούρκικη και σημαίνει μουλάρι και η κατάληξη -ΛΙ είναι ποιοτικός και ποσοτικός προσδιορισμός και μπαίνει σε τοπωνύμια, όπως Αϊβαλί, Καβακλί, ή σε λέξεις που φανερώνει την αφθονία του πρώτου συνθετικού, όπως παραλί (=με πολύ παρά, χρήμα), ή καϊμακλί (=με πολύ καϊμάκι).
Έχουν διατυπωθεί και οι εκδοχές ότι η ονομασία μπορεί να προέρχεται από το ΚΑΤ-ΙΛΙΡΙΑ (=Κάτω Ιλλυρία) ή από το ΚΑΤ-ΙΡΛΙΤ ( = χαμηλός κάμπος) , που όμως δεν μπορούν να ευσταθήσουν για πολλούς λόγους που ή επέκταση σ αυτούς, δεν είναι έργο ή σκοπός του παρόντος.
Το χωριό Κατιρλί συναντάται με το όνομα αυτό από το έτος 1642 και βρίσκονταν στην είσοδο του Αστακινού κόλπου στην Προποντίδα και απείχε από την Κωνσταντινούπολη 30 περίπου χιλιόμετρα. Ήταν κτισμένο σε μέρος υψηλό και ευάερο, στο κέντρο από μία σειρά άλλων χωριών, όπως το Κουρί, το Τσινάρι κ.λ.π. Προς Βορά υπήρχε ένας λόφος από όπου φαινόταν τα Πριγκιποννήσια, προς Νότο οι πλαγιές του όρους Αργάνθωνος, προς Ανατολάς διάφοροι λόφοι όπου καλλιεργούνταν σταφύλια, ελιές και άλλα δένδρα και προς Δυσμάς η Προποντίδα.
Ο πληθυσμός του Κατιρλί ήταν 400 περίπου οικογένειες και το χωριό ήταν χωρισμένο σε δύο συνοικισμούς. Στο συνοικισμό του Αγίου Ιωάννου και στο συνοικισμό της Αγίας Παρασκευής, με ομώνυμους ναούς. Μετά την Μικρασιατική καταστροφή οι κάτοικοι από το φόβο ότι θα κατασφαγούν από τους άτακτους τσέτες και το Τούρκικο στρατό που συνεχώς κατέφθανε, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το Κατιρλί και να περάσουν στην απέναντι πλευρά της Ανατολικής Θράκης, (στην Συλήβρια), όπου δεινοπάθησαν παραμένοντες μερικούς μήνες σε πρόχειρους καταυλισμούς.
Το Κατιρλί σήμερα... Πόσο ίδιο με τον Σταυρό, πόσο μακρινό μα και πόσο μέσα στις καρδιές μας!
Μετά, από εκεί άρχισαν να πηγαίνουν προς την υπόλοιπη Ελλάδα. Έτσι οι ενορίτες του Αγίου Ιωάννου, 100 οικογένειες περίπου, που στην πλειοψηφία τους ήταν ναυτικοί, ήλθαν και εγκαταστάθηκαν στην Θεσσαλονίκη, όπου και ίδρυσαν το Νέο Κατιρλί στο σημερινό Δήμο Καλαμαριάς. Οι υπόλοιποι, 300 περίπου οικογένειες του συνοικισμού της Αγίας Παρασκευής ήλθαν και εγκαταστάθηκαν στο Σταυρό.
Οι πρόσφυγες εδώ δημιούργησαν έναν οικισμό που πήρε την ονομασία "Παραλία Σταυρού" και αποτέλεσε Κοινότητα μαζί με το Σταυρό και τα Βρασνά.Αργότερα αποσπάσθηκαν από τα Βρασνά και οι δυο Κοινότητες με το όνομα Σταυρός παρέμειναν για μερικά χρόνια συνενωμένες.
Ο προσφυγικός συνοικισμός διατήρησε το όνομα Σταυρός που είχε όταν ακόμη ήταν συνενωμένος με τις δύο Κοινότητες.
Το Κατιρλί της Μικράς Ασίας ήταν ένα ορεινό μέρος με πολλά νερά, πηγές και χειμάρρους. Οι κάτοικοι εκεί ζούσαν από την ναυτική τέχνη και αυτοί ήταν κυρίως οι ενορίτες του Αγίου Ιωάννη και με την υλοτομία οι κάτοικοι της ενορίας της Αγίας Παρασκευής. Επίσης μια άλλη σημαντική απασχόληση των Κατιρλιωτών ήταν η παρασκευή και η διάθεση πάγου. Οι Κατιρλιώτες πήγαιναν στη κορυφή του Αργαθωνίου όρους στα Καρλίκια, και εκεί τον χειμώνα μάζευαν τα χιόνια που τα τοποθετούσαν μέσα σε ειδικούς λάκκους και τα σκέπαζαν με φύλλα, ώστε να έχουν μόνωση και να διατηρούνται.
Το Κατιρλί στη θάλασσα του Μαρμαρά δίπλα στην Βασιλεύουσα και ο Σταυρός απέναντι στον Στρυμονικό κόλπο.
Επίσης υπήρχε και μια λίμνη που την έλεγαν απύθμενη (διότι λέγεται ότι οι Οθωμανοί προσπάθησαν να βρουν το βάθος της, αλλά δεν τα κατάφεραν). Τους πάγους από τη λίμνη αυτή, καθώς και από άλλους λάκκους με νερό που άνοιγαν για το σκοπό αυτό, τους μάζευαν το χειμώνα και τους διατηρούσαν με τον ίδιο τρόπο μέχρι το καλοκαίρι, οπότε τους ζεστούς μήνες του καλοκαιριού άνοιγαν τους λάκκους με τα χιόνια και τους πάγους, τους έκοβαν σε κολόνες και με τα μουλάρια τα μετέφεραν στη παραλία, όπου τα καίκια με τη σειρά τους τα μετέφεραν στην Κωνσταντινούπολη, και εκεί τα διέθεταν σε καλή τιμή. Από την εργασία αυτή κέρδιζαν πάρα πολλά ορισμένοι έμποροι, ενώ οι υπόλοιποι κατάφερναν να διατηρούν μια απασχόληση και να ζουν από αυτήν την εργασία.
Μέσα στο Κατιρλί υπήρχε ένας ορμητικός χείμαρρος που πολλές φορές πλημμύριζε και επέφερε καταστροφές στους αγρούς και τα σπίτια. Το 1875 ο χείμαρρος αυτός παρέσυρε 10 σπίτια και κατέβασε τέτοιο υλικό που αχρήστευσε πολλά χωράφια.
Στο Κατιρλί υπήρχαν άφθονα κρύα νερά και επτά βρύσες που έτρεχαν χωρίς σταμάτημα. Προς Βορά του Κατιρλί υπήρχε το ακρωτήριο Καλέμ Μπουρνού (Καλαμώδες) στον κόλπο του Κυανού και το έλεγαν έτσι για τα πολλά καλάμια που υπήρχαν εκεί.
Τοποθεσίες στο Κατιρλί υπήρχαν οι εξής: 1) Αμμουδιά (Καρά Καγιάδες) 2) Μουσκουλιά 3) Κοκκινόχωμα 4) Βρύση του Καλόγερου 5) Δύρμετσε, ορεινό μέρος από όπου οι Κατιρλιώτες υλοτόμοι κουβαλούσαν μεγάλα ξύλα. 6) Επάνω και Κάτω Ποταμάκι 7) Το Αλώνι. 8) Το αγίασμα του Αγίου Ιωάννη, όπου όσοι έπασχαν από πολυχρόνιες ασθένειες άφηναν λίγες τρίχες από το κεφάλι τους για να γιατρευτούν και εκεί γινόταν μεγάλη πανήγυρη στις 29 Αυγούστου. 9) Επίσης πανήγυρη γινόταν στις 2 Μαίου και στο αγίασμα του Αγίου Αθανασίου που απείχε 10 λεπτά από το Κατιρλί. 10) Άλλη πανήγυρη γινόταν στο αγίασμα του Αγίου Γεωργίου. 11) Το αγίασμα της Αγίας Ελένης και 12) Του Προφήτη Ηλία.
Στο Κατιρλί το έδαφος ήταν ορεινό και στους γύρω λόφους καλλιεργούσαν ελιές, σταφύλια, κάστανα, κρεμμύδια, τζίτζιφα και τα περιζήτητα Κατιρλιώτικα βύσσινα. Οι Κατιρλιώτες φορούσαν τα ρούχα που τα ύφαιναν σε εντόπιους αργαλειούς. Με τα πλοία οι Κατιρλιώτες έκαναν εμπόριο, ιδίως σιτηρών μέχρι τη Ρουμανία και τη Ρωσία. Όμως σιγά-σιγά και μάλιστα ύστερα από μια τρομερή καταστροφή που υπέστησαν τα πλοία τους από καταιγίδα το 1872, ελαττώθηκε πάρα πολύ.
...σκηνές από τον ξεριζωμό του Ελληνισμού
Οι ναυτικοί λόγω του επαγγέλματος τους ήταν ευπορότεροι και οι κοπέλες του Κατιρλί τους προτιμούσαν για γαμπρούς. Οι υλοτόμοι έκαναν σκληρή δουλειά και στην εργασία τους έπαιρναν και τα μικρά τους παιδιά, που αναγκαστικά ανδρώνονταν από πολύ ενωρίς.
Όπως προαναφέραμε στο Κατιρλί υπήρχαν δύο εκκλησίες, αλλά και σ' αυτό το θέμα, εκτός από τις μεγάλες γιορτές και τα πανηγύρια, τις υπόλοιπες Κυριακές του χρόνου παρέμειναν σχεδόν άδειες (Π.Μακρής, σελ. 90). Όμως οι κάτοικοι, γενικά ήταν φιλόξενοι, εργατικοί και αγαπούσαν πολύ τις διασκεδάσεις, τα πανηγύρια και τα αστεία. Οι γυναίκες ήταν ευφυείς και αγαπούσαν τον εκσυγχρονισμό στη ζωή τους. Ήταν προσηλωμένες στην οικογένειά τους, τίμιες και ειρηνικές.
... η αναπαράσταση της άφιξης των Κατρλιωτών στον Σταυρό, στην Γιορτή του Αι-Γιάννη το 2011 ράγισε καρδιές και παραμένει αξεπέραστη!
Οι Κατιρλιώτες όταν ήρθαν στο Σταυρό ασχολούνταν κυρίως με την υλοτομία.Με την εργατικότητα που τους διακρίνει, κατάφερναν να ζουν, αν και το επάγγελμα αυτό την εποχή εκείνη δεν ήταν αρκετά προσοδοφόρο. Σήμερα οι κάτοικοι ασχολούνται με τον τουρισμό και την αλιεία, ενώ αρκετοί συνέχισαν το πατροπαράδοτο επάγγελμά τους ως υλοτόμοι. Κατά τον ανταρτοπόλεμο, όλα τα γύρω χωριά εκκενώθηκαν και οι κάτοικοι τους συγκεντρώθηκαν στον Κάτω Σταυρό, όπου επί δύο με τρία χρόνια δεινοπάθησαν.
Ο Σταυρός Θεσ/νίκης σήμερα... Η μοίρα έκλεισε έναν κύκλο καταστροφής και δημιουργίας μιας νέας Πατρίδας.
Κατά την δεκαετία του 1960 ο Σταυρός που διέθετε όλα τα δώρα της φύσης έγινε γνωστός και άρχισε να αναπτύσσεται σε τουριστικό κέντρο και να ανθεί πλέον σ' αυτό το τομέα. Η οικοδομική δραστηριότητα αυξήθηκε πολύ και τα παλιά προσφυγικά σπιτάκια του εποικισμού έδωσαν τη θέση τους σε ωραίες κατοικίες.
Η ωραιότατη και μεγάλη παραλία είναι πόλος έλξης για τους κατοίκους από την Θεσσαλονίκη, τα χωριά γύρω από τις λίμνες, από το Κιλκίς, τις Σέρρες, μα και από άλλα μακρινότερα μέρη της Ελλάδας, που συρρέουν τους θερινούς μήνες και κατακλύζουν τη θάλασσα αναζητώντας δροσιά τους θερινούς μήνες.
Ο κ. Μπακαλούδης είναι κάτοικος του Άνω Σταυρού
και οι ευχαριστίες μας για ακόμα μία φορά προς το πρόσωπο του,
είναι το ελάχιστο που μπορούμε να πούμε.
.jpg)
